Het Boek van de Natuur.

Om te schrijven over een boek wat niet te koop is en bovendien vrij voor handen, is niet zo gemakkelijk voor een boekhandelaar. We hebben het over Het Boek van de Natuur. Een term die veel gebruikt werd omdat men er vroeger vanuit ging dat door de natuur mensen God kunnen leren kennen. Psalm 19:2 zegt: De hemel vertelt Gods eer, het gewelf verkondigt het werk van Zijn handen (HSV). Het begrip zien we ook bij Augustinus terugkomen en het wordt in 1561 zelfs in de Nederlandse Geloofsbelijdenis in art. 2 opgenomen. Onder invloed van de scheiding tussen de theologie en de filosofie vanaf Descartes zien we in de achttiende eeuw dit idee naar de achtergrond gaan. Tegelijkertijd duikt dan rond 1850 de evolutietheorie op, die uitgaat van natuurlijke selectie. Cruciaal in deze opvatting is dat daarin de mens als een diersoort gezien wordt. De idee dat de mens boven de natuur staat met een opdracht van God om de aarde te bebouwen en te bewaren en daarmee een unieke roeping heeft vanuit God is vanaf die tijd onderwerp van heftige discussies.

Er verschijnen regelmatig boeken in de christelijke boekhandel die het scheppingsdebat opnieuw in gesprek brengen. Enige tijd geleden ontstond er zo een kleine hype rond het boek Oer. Een vertelling over de wording van de mens vanuit een evolutionair én christelijk perspectief. Een recensent in Trouw gaf dit boek alvast de titel 'Theologieboek van het jaar 2020' mee. In een royale advertentie werd al snel de tiende druk aangekondigd. Zou door dit boek het Debat Schepping of Evolutie weer helemaal op de agenda staan? Onze taak als boekhandelaren is om dat op tijd te ontdekken en daar ook de context voor op te zoeken en te duiden. Waar mogelijk kunnen we die dan verrijken met andere christelijke boeken.

Zo lovend als de recensent in Dagblad Trouw, zo kritisch was echter het NRC en de Volkskrant. Max Pam fileerde in de Volkskrant van 19 mei 2020 dit boek als een variatie op: If you can't beat them, join them. Hij vond het iets goedkoops hebben. Opvallend vond hij dat in heel Amsterdam het boek niet te koop was. Geen enkele algemene boekhandel had het op voorhand ingekocht.

Op een willekeurige dag worden we in één van onze winkels gebeld: Hebben jullie het boek Oer op voorraad? En dan volgt een uitbundige aanbeveling waarom dat boek er moet zijn in de winkel en dat de beller nu langskomt om het op te halen en om het dan te gaan lezen. Op een ander moment staat een uiterst vriendelijke man voor de toonbank en die pakt het boek van het stapeltje en kijk me indringend aan: Verkopen jullie dit…? Dan ontspint zich een gesprek over de vraag of je als christelijke boekhandel dit boek wel of niet mag verkopen. Mijn constatering is dat, hoewel het landelijk gezien een bestseller is, het door ons niet zo heel veel verkocht is in die studentenstad. Het thema lijkt daar al weer passé.

En dan komt er aan het eind van die dag een zeer bescheiden alfa-wetenschapper binnen die altijd alles komt bekijken over het thema schepping en evolutie. Hij bezoekt geen kerk of gemeente en noemt zichzelf geen christen, maar raakte al lang geleden geïntrigeerd door het onderwerp. Hij vraagt naar het nieuwe boekje van Cees Dekker. Als ik het hem aanwijs, kijkt hij me verbaasd aan: “Is het dan een tienerboek”? En na het ingekeken te hebben, werd het weer teruggelegd. Gaandeweg ontstaat een gesprek en ben ik verbaasd over hoe diepgaand hij dit thema onderzocht heeft. Het blijkt dat hij de meeste aansluiting kreeg met de theorie van Gerald Schroeder, een Joodse wetenschapper uit Jeruzalem. Schroeder bekijkt het ontstaan van de wereld vanuit het perspectief van ruimte en tijd in relatie tot een 'uitdijend heelal'. Hij combineert dit dan met de relativiteitstheorie van Einstein. Dit is een gedachte die in de wetenschappelijke wereld niet onomstreden is. Maar het is wel relevant dat dit in ieder geval een manier van kijken is die een goddelijk perspectief draagt en niet enkel ons menselijk gezichtsveld. Onderweg naar huis blijf ik het langste nadenken over hoe ik met zo iemand verder zou kunnen praten.

Opvallend is dat veel boeken het Thema Schepping of Evolutie beperken tot de hoofdstukken Gen. 1-3. Het punt is dat, wanneer zo'n boek in een goede christelijke boekhandel ligt, er dan genoeg andere boeken liggen, die vragen stellen bij de consequenties van de uitgangspunten over de eerste hoofdstukken van Genesis. Het is niet voor niets dat bijvoorbeeld Willem Ouweneel na het verschijnen van het boek: “En de aarde bracht voort” van Gijsbert v.d. Brink zich genoodzaakt zag in het boek: “Adam, waar ben je”, een aantal theologisch ankerpunten aan te reiken, ook al weet hij niet hoe de schepping daadwerkelijk heeft plaatsgevonden. Recent verschijnen er weer zeer interessante boeken over dit thema van o.a. Roelie Barth en Henk Geertsema.

Breken met de gedachte over de schepping als zes scheppingsdagen waarop God de hemel en de aarde maakte is natuurlijk niet los te maken en te zien van essentiële vragen over de zondeval, de uniciteit van de mens als beelddrager van God, de opdracht om de aarde te bewerken, het verlossingsplan van God door Christus, de wereld van engelen en demonen en de vraag naar de voleinding van deze wereld. Als over de wederkomst gesproken wordt, dat in één moment, één oogwenk alles zal veranderen, en je gelooft dat letterlijk, dan komt geloof in een schepping van zes dagen wel weer in een ander licht te staat. Als een mens een uniek en onvervangbaar wezen is met een geest (pneuma) door de levensadem van God (Ruach), dan is dat echt onderscheidend ten opzichte van dieren. Als er om ons heen een onzichtbare wereld is van engelen en demonen, waar de bijbel over spreekt, zijn dat dan metaforen of realiteiten. En wat is hun functie, c.q. rol vanuit een evolutionair perspectief? Het zijn zaken waar het boek der natuur niet direct over kan spreken, maar de Bijbel wel. Bovendien maakt de Bijbel duidelijk dat je niet selectief kunt winkelen uit haar inhoud.

De wat badinerende toon waarop de discussie vaak wederzijds wordt gevoerd, maakt een open gesprek een zeldzaamheid. Het dedain waarmee op mensen neergekeken wordt, die nog in een schepping van zes dagen geloven, is niet prettig. Dat veel boeken over dit onderwerp van verschillende kanten, bol staan van de doelredeneringen, maakt de standpunten bovendien niet altijd wetenschappelijk geloofwaardig.

We begonnen deze blog met het Boek van de Natuur. In de loopt der tijd is dat argument steeds leger geworden c.q. leeg gemaakt. De historiciteit en de betrouwbaarheid van de Bijbel staat vervolgens ook steeds meer onder druk. Is het een verhalenboek of is het een betrouwbaar spreken over en van God? Persoonlijk helpt het mij om de Bijbel en het Boek van de Natuur met verwondering te lezen en niet met argwaan. Ooit leerde iemand mij dat een goede theologie afsluit met een lofprijzing. Psalm 8 betrekt de grootheid van de schepping met de verwondering daarover in een bijzondere lofprijzing. Graag beveel ik dat boek aan!

Geschreven door Jo van Dorp, boekverkoper bij Ichthusboekhandel.nl en betrokken bij onderzoek naar zoekgedrag op internet en in de christelijke boekhandel.

Deze blog verscheen ook in Het blad Uitdaging.

Boeken over het debat Schepping en evolutie zijn online te koop in de webshop van Ichthusboekhandel of in één van de vier Ichthusboekwinkels in Alphen aan den Rijn, den Haag, Leiden of Zoetermeer.

5-11-2020