Spannend....! clean reads, veilig lezen?

Maandag 4 juli 2022

Romans en spannende boeken zijn een geliefkoosd onderwerp om over te praten. De één vindt iets al gauw een driestuiverroman, de ander meent dat romans teveel geweld bevatten, weer anderen vallen over de hoeveelheid seks in thrillers. Mensen die in elk boek grove taal of vloeken doorstrepen (een nog wel eens voorkomende gewoonte) zien zo'n boek dan soms van kleur verschieten. Anderen kunnen geen genoeg krijgen van boeken en lezen alles wat ze maar kunnen vinden. En midden in die discussie duikt dan het begrip "clean reads" op

Voor ons als christelijke boekhandelaar (m/v) is niet altijd duidelijk wat de lezer wil: gaat het om inhoud of is alles wel goed als men maar niet gestoord worden door geweld, seks en vloeken in een boek. Er is al langer een beweging gaande die zich wil wapenen tegen die drie elementen die vaak zo bepalend zijn voor romans en zeker thrillers. Deze beweging (overigens niet per se christelijk gemotiveerd) kiest voor wat men in Amerika “Clean Reads” is gaan noemen: een boek waarin geen grove taal aanwezig is, geen excessief geweld en als er slaapkamerdeuren in het verhaal zijn, dan behoren ze gesloten te zijn. De reviewsite Goodreads.com heeft zelfs een aparte rubriek “Clean Reads” en in Amerika is er een website met als motto: “Clean Read No Guilt”.

Menig auteur in boekenland lijkt zich te buiten te gaan aan grove taal en vloeken. Seks en geweld moeten dan verder voor een voortdurende actie zorgen. Een (terechte) reden voor veel mensen om te kiezen voor christelijke romans. Tegelijkertijd speelt dat christelijke romans en thrillers juist nog wel eens heel erg braaf kunnen zijn. Ze presenteren soms een onwerkelijke wereld. Minstens de helft van het leven van gewone mensen lijkt dan niet in beeld. Niet voor niets dat het aandeel “feel-good romans” groot is bij christelijke uitgevers. Maar staan christelijke boeken dan voor escapisme? Moeten we ontsnappen aan de werkelijkheid, of juist daar mee leren omgaan door het kwaad onder ogen te zien? Voor ons als Christelijke boekhandelaren iets om over na te denken. We willen daar graag met onze bezoekers over in gesprek gaan rond het maken van goede keuzes.

De discussie over de “clean read” is van alle tijden. Horatius Bonar (1808-1889) Puriteins predikant was duidelijk: “Vermijd romans, zij zijn de literaire vloek van deze eeuw; ze zijn voor de ziel, wat sterke drank voor het lichaam is.” Het lezen van romans werd vaak gezien als tijdsverspilling. Het zou onnuttig zijn in het licht van de eeuwigheid. Kerkelijke bibliotheken deden vroeger al hun best om te voorkomen dat wat in boeken stond, haaks zou kunnen staan op waar men als gemeente voor ging. Wat goed of fout is, is bovendien nog eens heel cultureel bepaald: In sommige kerkelijke stromingen in Amerika is zoenen voor het huwelijk al een brug te ver, in andere christelijke kringen kan er weer meer. Is het veilig als er geen seks in een boek zit, als er geen geweld voorkomt en als iedereen met twee woorden spreekt? Of zetten we ons zelf daarmee in een hoek van “raak niet, smaak niet, roer niet aan” christenen die maar een hele bleke en zwakke afspiegeling vormen van de veelkleurigheid van God?

Wat een “clean reads” is, zal iedereen binnen de christelijke wereld willen ontlenen aan de Bijbel. Lastig is daarbij dat die Bijbel nietsontziend eerlijk is over de arglistigheid van ons hart. Geweld wordt soms wel erg expliciet beschreven in de bijbel en nogal eens in relatie met God gebracht. Bij passages waarin het gaat over seks in de Bijbel kun je er soms wel heel veel bij voorstellen en de weinig verbloemende taal van Hooglied kan om met de Kanttekeningen bij de Statenvertaling te spreken maar beter na het dertigste levensjaar gelezen worden op advies van de rabbi's. (De Kijkwijzer in Nederland gaat tot 16 jaar….) In die zin kiest de bijbel niet voor “clean reads” en ontstaat veiligheid alleen door het grote verhaal van de verlossing in Christus

Als we één avond commerciële TV zouden kijken, passeert meer seks, geweld en lasterlijke taal dan in alle actuele christelijke boeken samen staan. We moeten dus op één of andere manier met geweld, seks en grove taal leren omgaan, vanwege de wereld waarin we leven. De gedachten van God daarover leren ontdekken. Niemand die de bijbel leest, zal kunnen volhouden dat er geen seks is in de bijbel, dat er geen geweld is en dat mensen niet vanuit hun diepste innerlijk tamelijk schokkende dingen kunnen zeggen tegen elkaar en God, tot in de Psalmen toe.

Wat imponeert ons eigenlijk: iemand die, al is het met een grove vloek, zegt waar het op staat, mensen die al of niet de ideale seks met elkaar hebben of een sterke man die anderen fysiek een lesje leert. Of.... raken we onder indruk van een karakter en keuzes die mensen maken in een gebroken wereld waarmee het gelaat van Christus zichtbaar wordt. Beroemde voorbeelden, waarin niet alleen de mooie kant van de mens naar voren komt zijn de romans van Dostojewski en Endo. Fictie is een spiegel van de werkelijkheid en brengt ons in een wereld waarin we meeleven en meedenken met personages. Daardoor ontwikkelen we onze gedachten en worden keuzes invoelbaar gemaakt.

Grove taal, geweld en seks zijn bovendien nogal eens de meer zichtbare uitingen die verzet oproepen. Of de onderkoelde, vileine seculiere ondertoon in vrijwel alle media niet een nog veel grotere bedreiging voor ons hart is, is een vraag die in dit verband best wel eens gesteld én meegewogen mag worden.

Globaal zien wij in onze gesprekken in de winkels vier routes waarmee mensen keuze maken rond hun leesgedrag:

1) totaal vermijden van alle wereldgezindheid;
2) prioritering in leeskeuzes door focus op groei en geloof;
3) Je vrij voelen om alles te lezen (terwijl je misschien toch niet alles zal willen lezen)
4) Niet altijd wegduiken voor wereldse / seculiere / zondige elementen in boeken om zo aansluiting te houden of te krijgen met de hedendaagse mens en cultuur om hen nabij te zijn om Christus wil.

Willen we constructief bezig zijn met boeken, dan is de vraag in ieder geval niet zozeer of we alles mogen lezen, maar: “waarom lezen we?”. Want als lezen iets is wat we doen om de tijd te doden, of om spanning te ervaren, of om ons verlangen naar de wereld te bevredigen, dan is er al heel veel wat ons geestelijk bedreigt. De bijbel blijkt dan vaak heel expliciet te zijn over wereldgelijkvormigheid, leegheid en valse romantiek en is daar bepaald niet mals over. Die kant van de medaille komt in de wereld van de “clean reads” en “feel goods” minder langs en dat is erg jammer.

Als we een richting zoeken: het boek Lees! (2013) van Tony Reinke bevat een hartstochtelijk pleidooi om veel én vaak te lezen. Zijn criterium is: lees elke week minstens één boek! In zijn berekening zou een mens dan gemiddeld 2500 boeken in zijn of haar leven moeten lezen. Dat is een fractie van de miljoenen boeken die verschijnen. Om daarin goede keuzes te maken geeft Reinke een lijstje van zijn prioriteiten. Hij zegt dan, Ik lees:

1. de Schrift
2. om Christus te leren kennen en mij in Hem te verheugen
3. om meditatie te stimuleren
4. om mijzelf aan te sporen tot persoonlijke verandering
5. om mijn werk beter te kunnen doen
6. om van een goed verhaal te genieten.

Een keuze voor die uitgangspunten betekent een focus op groei in geloof, ontwikkelen van kennis en liefde voor God en onze naasten en hoe we leiding kunnen geven aan ons leven en dat van anderen. Daarmee krijgt het lezen van boeken een constructief karakter en zijn de prioriteiten helder. Daar passen slechte voorbeelden in boeken niet goed bij en alles wat een “guilty pleasure” is al helemaal niet. Realisme over deze wereld wel en hoe eerlijker hoe beter. Het is inherent aan deze wereld dat niet alles alleen maar mooi, fantastisch en geweldig kan zijn. Dat maakt dat we romans durven te lezen, waar we ons niet altijd veilig bij voelen, die ons uitdagen om buiten onze comfortzone te stappen, om de echte wereld onder ogen te zien. Het betekent niet dat we dan onze identiteit inleveren. Een goede (christelijke) roman verdiept die zelfs!