Wat wil de Nederlandse Bijbellezer....?

Vrijdag 4 januari 2019

De verschijning van de Nieuwe Bijbelvertaling in 2004 luidde een tijdperk in waarin de ene na de andere bijbelvertaling het licht zag. In dezelfde periode volgden De Naardense Bijbel en de eendelige Bijbel met Kanttekeningen (Statenvertaling van de GBS 1618/1619 met kanttekeningen van 1657). Enkele jaren later volgde de Herziene Statenvertaling, de Bijbel in Gewone Taal en de Bijbel met Uitleg. Afgezien van de BasisBijbel (in makkelijk Nederlands) van 2016, werd het rustiger. Voor de boekhandel brak er in 2016 een jaar aan waarin er sinds lange tijd geen grote bijbelintroductie zou plaats vinden.

Omdat de introductie van een nieuwe vertaling altijd een à twee jaar nagalmt, is dit begin 2019 een mooi moment om eens te kijken wat nu de stand van zaken is. Wat beklijft, wat niet? Wat zien we terug in de bijbelverkoop en in de vragen die in onze winkels en webwinkels worden gesteld?

Verrassing: De King James Version nog altijd aan kop
Eerst zoomen we nog wat verder uit. Onderzoek van de Indiana University legde bloot dat de King James vertaling voor meer dan 50 % van de Amerikaanse bijbellezers nog altijd de eerste vertaling is waar men naar grijpt. Een veel kleiner percentage kiest voor New International Version (19%) en overige vertalingen als NRSV, NAB en The Living Bible hebben een aandeel van minder dan 10%.

Waarom, vraag je je af, wanneer er zoveel toegankelijkere en moderne vertalingen beschikbaar zijn? David Murray noemt in zijn interpretatie van de onderzoeksresultaten onder meer de volgende mogelijkheden:
– Traditie. Zeker oudere lezers zijn opgegroeid met de KJV en zullen minder open staan voor nieuwe opties.
- Wantrouwen t.a.v. moderne en vrijzinnige theologische opvattingen (of zelfs de afwezigheid daarvan) van de vertalers.
– Het invoeren van een nieuwe vertaling wordt niet alleen opgevat als het opgeven van de oude vertaling, maar ook met het opgeven van de oude leer waardoor een afglijdende beweging zou worden gefaciliteerd.
– Moderne vertalingen zijn vaak dynamischer en leesbaarder waardoor ze meer weg hebben van een interpretatie dan van een vertaling. Hoewel de oude KJV wat moeilijker te begrijpen is, geven mensen de voorkeur aan deze soberder woord-voor-woord vertaling.
– Nieuwe bijbelvertalingen die al te rigoureus zijn ingevoerd, hebben ook niet zelden schade aangericht in gemeentes waar mensen niet goed zijn geïnformeerd over de nieuwe vertaling. De weerstand die dat heeft opgeroepen, kan mensen huiverig maken voor weer een nieuwe bijbelvertaling.

Zien we in Nederland een vergelijkbaar patroon?
Hoewel dit nog niet in een dergelijk onderzoek is gepresenteerd, lijkt het erop dat ook in Nederland juist de meer orthodoxe vertalingen de wind in de rug hebben. Wij zien dit terug in de volgende ontwikkelingen:

De Herziene Statenvertaling heeft zich op overtuigende wijze gevestigd. Behalve in de kringen waar de HSV van oorsprong voor (en door) vertaald was, is deze ook goed geland in evangelische en baptisten gemeenten.

Daar tegenover staat juist een stagnerende vraag naar de moderne vertalingen als de Nieuwe Bijbelvertaling (NBV)en de Bijbel in Gewone Taal. Door de vertaalprincipes en theologische opvattingen komen deze vertalingen, met name voor orthodoxe gelovigen, vaak (te) klinisch en/of afstandelijk over.

Ook de herwaardering van Het Boek als toegankelijke startersbijbel past in dit beeld. Hoewel de taal van Het Boek hedendaags is, is de beleving en de eerbied behouden gebleven. De nieuwe edities met rode letter voor de woorden van Jezus, voegen een extra element toe aan een bijbel die wordt gezien als het geïnspireerde woord van God.

In 2018 verscheen de als zeer betrouwbaar bekend staande Telos Vertaling van het Nieuwe Testament in een nieuwe, verbeterde uitgave. Deze kreeg goede belangstelling van gelovigen die bijbelgetrouwheid hoog in het vaandel hebben staan.

Veelzeggend is ook dat ook in de NBV-revisie van 2022 een aantal vertaalkeuzes wordt heroverwogen of teruggedraaid. Zo komen de eerbiedskapitalen (hoofdletters voor persoonlijke voornaamwoorden die verwijzen naar God, Jezus en de Heilige Geest) terug en worden teksten waar veel interpretatie in doorklinkt concordanter vertaald.

Hoe gaan we in toekomstige vertalingen het evenwicht vinden tussen verstaanbaarheid, begrijpelijkheid én betrouwbaarheid?

De Gereformeerde Bijbel Stichting werkt aan een Bijbel met synoniemen. De GBS is standvastig in het uitgangspunt dat De Statenvertaling niet gewijzigd mag worden. Er wordt tegelijkertijd wel ingezien dat de afstand van de nieuwe generaties lezers tot deze vertaling uit 1773 steeds groter wordt. Een mogelijkheid is dan om de huidige Statenvertaling niet te moderniseren maar hem beter uit te leggen. Dit gebeurde al met de Bijbel met Uitleg waar een grote hoeveelheid achtergrondinformatie werd geïntegreerd in een uitgave van de bijbel in Statenvertaling.

Synoniemenbijbel
Een andere manier om de Statenvertaling toegankelijker te maken zonder de tekst aan te passen, is het aanbieden van synoniemen van moeilijke woorden. En dat is waar nu aan gewerkt wordt: onderaan de pagina worden van moeilijke of in onbruik geraakte woorden, vergelijkbare woorden aangeboden. De Bijbel met synoniemen verschijnt naar verwachting eind 2019.

Een nieuwe vertaling?
Een heel ander geluid klonk in het Nederlands Dagblad van 23 maart 2018. De Katholieke theoloog Archibald van Wieringen bepleit daar een geheel nieuwe vertaling van het Oude Testament. Matthijs de Jong, hoofd vertalen bij het Nederlands Bijbelgenootschap, valt hem hierin bij. De teksten waar we sinds sinds de vondst van de Dode Zee-rollen over beschikken, zijn vele malen ouder dan de oudste overleveringen die toen bekend waren. Eerst zal echter overeenstemming moeten worden bereikt over een nieuwe standaard van de Hebreeuwse tekst en dat blijkt nog niet eenvoudig te zijn.

Het is uitermate boeiend om verder te onderzoeken wat voor vertalingen men in Nederland prefereert. Onze google-analytics rapportages laten een beeld zien, wat ons aan het denken heeft gezet (zie hieronder). Als boekverkopers gaan we daar ook over in gesprek met de Bijbelgenootschappen. Nog niet aan de orde is geweest de vorm waarin de bijbel gekocht wordt in de boekhandel. We praten dan over doelgroepbijbels , limited editions, en wat we gemakshalve maar studiebijbels en bijbels voor ondersteunend bijbellezen noemen. Daar komen we graag een andere keer mee bij u terug.

Ons onderzoek zegt ons dat de Nederlander eigenlijk elke nieuwe of andere bijbelvertaling wel interessant vindt maar behoorlijk terughoudend is als het gaat om wijzigingen in de vertaling. Het rumoer over de voederbak in plaats van de kribbe is daar slechts een signaal van en laat vooral zien dat men aan een vertaling ook een emotie koppelt.

Via onze Google Analytics resultaten konden wij over het hele jaar 2018 ongeveer 357.500 zoekvragen detecteren over specifieke Bijbelmerken. Daar hebben we een top 11 uit samengesteld:

Positie Zoekterm (Aandeel van zoekvolume in %)

1 Herziene Statenvertaling (34,5%)
2 Bijbel in gewone Taal (16,6%)
3 Nieuwe Bijbel vertaling (14,6%)
4 Statenvertaling (9,6%)
5 Naardense Bijbel (5,5)
6 Willibrordvertaling (5,3%)
7 Basisbijbel (4,8%)
8 Het Boek (4,4%)
9 NBG '51 (3,9%)
10 Groot Nieuws Bijbel (0,5%)
11 Telos-vertaling (0,4%)

Enkele opmerkingen bij deze top 11 van Bijbelvertalingen:

1. Dit overzicht zegt niet zozeer iets over verkoopcijfers, maar brengt vooral de zoekvraag via Google in beeld. De vragen verschillen bovendien per regio, maar daar kunnen we op dit moment nog geen betrouwbare conclusies aan koppelen. Wel blijft de vraag over het gehele jaar 2018 vrij stabiel, waaronder de gebruikelijke zomerdip.
2. De absolute topper is de Herziene Statenvertaling. Is dit exemplarisch voor de voorzichtige gebruiker die leesbaar én betrouwbaar wil? Hoewel wij een trend zien dat er een ontkoppeling plaatsvindt van de bijbel als teksteditie gecombineerd met een liedboek, kerkboek of psalmboek, speelt de uitgever van de Herziene Statenvertaling hier maar erg beperkt op in. De wat krampachtige aandoende houding door de koppeling aan de Psalmen 1773 lijkt een bredere verspreiding van deze vertaling in de weg te staan.
3. De vraag naar de De Nieuwe Bijbelvertaling zakt gaandeweg wat in. Veertien jaar “nieuw” zijn valt ook niet mee en er bleken nogal wat NBV-lezers over te stappen naar de Bijbel in Gewone Taal
4. De Statenvertaling heeft met de Bijbel met Uitleg (BMU) een nieuw elan gekregen en weet haar plek nog goed te bewaren. De vraag of alle zoekers naar de Statenvertaling daarvoor Google gebruiken is niet eenduidig te beantwoorden.
5. Wat ons betreft is de positie van de Willibrord vertaling een eye-opener en sluit goed aan bij de opmars van het Rooms-katholieke boek
6. De plek van de Basisbijbel is eveneens verrassend! Met een beperkt budget toch zoveel aandacht generen is uniek en de intentie van een moeder die een leesbare bijbel voor haar kinderen wilde blijkt breed gedragen.
7. De come-back van Het Boek is wellicht een signaal dat de zoeker naar een bijbel vooral kijkt naar dat wat hij al weet!
8. Dat de NBG '51 bijbel een zekere positie (nog) weet te behouden wordt vooral toegeschreven aan het blijvende gebruik in de Surinaamse geloofsgemeenschappen.
9. Een grappig detail is dat bijna 2/3 van de zoekers naar de Nieuwe Bijbelvertaling dat doet via de afkorting NBV. Die bijbelvertaling is er in geslaagd om een unieke identiteit daarmee te ontwikkelen. De HSV is wel een bekend begrip maar legt het nog steeds af in de zoekresultaten tov de Hamburger Sport Verein. De BGT is inmiddels ook wel een staand begrip in de christelijke wereld, maar er wordt vaker op BGT als Basisregistratie Grootschalige Topografie of als Britain Got Talent gezocht.
10. De Telos vertaling ten slotte is hekkensluiter. Als we bedenken dat die pas in September uit is gekomen, valt te verwachten dat de Groot Nieuws Bijbel nog een stapje verder terug zal moeten doen.